مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی به یکی از مسائل اساسی و حیاتی در کشورهای مختلف جهان تبدیل شده است. با توجه به ماهیت عفونی و سمی این پسماندها، خطرات بهداشتی و ایمنی زیادی را به همراه دارند. فعالیت‌های مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی، از جمله تشخیص، درمان و ایمن‌سازی انسان‌ها یا حیوانات، همچنین فعالیت‌های تحقیقاتی، باعث تولید پسماند بیمارستانی می‌شود. همچنین زباله‌های تولید شده از آزمایشگاه‌های صنعتی، مؤسسات آموزشی، بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها، پسماند آزمایشگاهی را تشکیل می‌دهند.
در یک بیانیه، Park تاکید می‌کند: “اجازه ندهید پسماند مربوط به بیماران، زندگی افراد سالم را تهدید کند” و همچنین بیان می‌کند که مدیریت صحیح پسماند بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها نقش اساسی در بهبود سلامت عمومی و کیفیت محیط زیست دارد. بنابراین، باید با این گونه پسماندها با احتیاط بیشتری نسبت به پسماند شهری عمومی برخورد و رفتار شود.
منابع پسماندها
منابع تولید کننده پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی عبارتند از:
– بیمارستان‌های دولتی و خصوصی
– خانه‌های سالمندان و کلینیک‌ها
– آزمایشگاه‌های مؤسسات آموزشی و صنایع مختلف
– مراکز مراقبت‌های بهداشتی اولیه
– بانک خون و مراکز جمع آوری
– سردخانه‌ها
– مراکز تحقیقات و آموزش پزشکی و غیره
دسته‌بندی پسماندها
پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی معمولاً به سه دسته طبقه‌بندی می‌شود:
- پسماند غیر خطرناک: که بیش از 80 درصد از کل پسماندها را شامل می‌شود و معمولاً شامل پسماند عمومی محیط کار یا آشپزخانه است.
- پسماند عفونی: که تقریباً 10 تا 15 درصد از کل پسماندها را شامل می‌شود و معمولاً شامل اشیاء نوک تیز و هر چیزی که به خون، مایعات بدن یا اعضای بدن آلوده است، می‌شود.
- پسماند غیر عفونی اما خطرناک: که حدود 5 درصد از کل پسماندها را شامل می‌شود و معمولاً شامل مواردی مانند ظاهر کننده فیلم اشعه ایکس، رنگ‌های شیمیایی، پسماند دارویی، سمی و هسته‌ای، باتری‌ها، روغن‌های مصرف شده، حلال‌های مصرف شده یا اقلام جیوه‌ای است.
در عمل، شهرداری‌ها یا مقامات دولتی عموماً پسماند غیر خطرناک را مدیریت می‌کنند، در حالی که بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها پسماند عفونی و خطرناک را مدیریت می‌کنند.
WHO در مورد پسماند بیمارستانی به 9 دسته طبقه‌بندی اقدام کرده است، که بر اساس آن پسماندها به دو دسته قابل بازیافت یا قابل سوزاندن تفکیک می‌شوند:
- 1. پسماند عمومی: این نوع پسماند برای سلامتی انسان هیچ خطری ندارد. به عنوان مثال، شامل کاغذ مصرفی در ادارات، لفاف و پسماند خاکروبه عمومی می‌شود.
- 2. پسماند پاتولوژیک (Pathologic): این نوع پسماند شامل بافت یا مایع انسانی است. به عنوان مثال، مایعات بدن، بافت بدن و اعضای بدن در این دسته قرار می‌گیرند.
- پسماند تیز: این نوع پسماند شامل اقلامی است که تیز هستند، مانند سوزن، چاقوی جراحی و غیره.
- پسماند عفونی: این نوع پسماند می‌تواند بیماری‌های باکتریایی، ویروسی یا انگلی را منتقل کند. به عنوان مثال، پسماند آزمایشگاهی، پنبه یا گاز استفاده شده، سواب بافت و تجهیزات بخیه در این دسته قرار می‌گیرند.
- 5. پسماند شیمیایی: این نوع پسماند شامل مواد شیمیایی است که در درمان یا تشخیص استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، شناساگرهای آزمایشگاهی، ضد عفونی کننده‌ها، و ظاهر کننده فیلم اشعه ایکس در این دسته قرار می‌گیرند.
- پسماند رادیواکتیوی: این نوع پسماند شامل مایعاتی است که در رادیوتراپی یا تحقیقات آزمایشگاهی استفاده نشده‌اند، همچنین ظروف شیشه‌ای آلوده نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
- پسماند دارویی: این نوع پسماند شامل داروهایی است که مصرف آن‌ها منقضی شده یا قدیمی شده‌اند.
- ظروف تحت فشار: این دسته شامل سیلندر گاز، قوطی‌های اسپری و غیره است.
- پسماند ژنوتوکسیک (Genotoxic): این نوع پسماند حاوی داروهای سیتوتوکسیک (Cytotoxic) استفاده شده در درمان سرطان است.
مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی (نکات و مراحل)
یک سیستم مدیریت پسماند عبارت است از جمع‌آوری، دسته‌بندی، ذخیره‌سازی، حمل و نقل و دفع اصولی پسماند تولید شده، توسط یک سازمان. یک ایده مهم برای موفقیت سیستم، به حداقل رساندن پسماند می‌باشد. کارکنان بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها باید تشویق شوند تا پسماند کمتری تولید کنند.
چند نکته در مورد نحوه مدیریت پسماندها:
- اجرای اصل 3R؛ کاهش (Reduce)، استفاده مجدد (Reuse) و بازیافت (Recycle).
- دستگاه‌ها را به روز نگه دارید.
- سعی کنید از خرید مواد شیمیایی به صورت عمده خودداری کنید.
- تا جایی که ممکن است مواد را بازیافت و دوباره استفاده کنید. عوامل شیمیایی مانند زایلن (Xylene)، فرمالین (Formalin) و الکل اتیلیک (Ethyl alcohol) را می‌توان تقطیر، فیلتر یا بازیافت کرد.
- در صورت عدم استفاده، اندازه و تعداد ظروف را کاهش دهید.
- تمام پسماند خطرناک را در ظروف نگهداری مناسب با برچسب گذاری مناسب نگهداری کنید.
- به طور منظم کارمندان را در مورد رویه‌های ایمنی آموزش دهید زیرا فقط توضیح شفاهی کافی نیست. آنان را در مورد اضافه کردن و حذف زباله از ظروف نگهداری و انواع پسماند خطرناک و عفونی آموزش دهید.
مراحل مدیریت پسماند:
اولین گام در مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی، تفکیک زباله‌ها است که ماهیت پسماند و نحوه مدیریت آن‌ها را تعیین می‌کند. این فرآیند در نقطه تولید زباله اجرا می‌شود و انواع مختلف پسماندها در کیسه‌ها یا ظروف جداگانه با رنگ‌های کدبندی شده و دارای برچسب مناسب نگهداری می‌شوند. هر کشور ممکن است کدهای رنگ متفاوتی داشته باشد، اما به طور کلی استفاده از سطل‌های قرمز، زرد، سفید، آبی و سیاه رایج است. همچنین برچسب‌گذاری روی هر سطل با نمادهایی مانند نشان خطر زیستی و سمیت سلولی (Cytotoxicity) ضروری است. نظافت و ضدعفونی منظم سطل‌های زباله نیز بسیار مهم است.
تفکیک زباله
ماهیت پسماندهای موجود در سطل‌های مختلف به صورت زیر تفکیک می‌شود:
برای دفع پسماندهای عمومی از سطل‌های زباله غیر از رنگ‌های مشکی، قرمز، زرد، آبی و سفید استفاده کنید.
ذخیره‌سازی و حمل و نقل پسماند
پسماندها نباید برای مدت طولانی در محل تولید باقی بمانند و باید برای مدیریت و دفع در ظروف در بسته حمل شوند.
روش‌های مدیریت پسماندها
تصفیه شیمیایی
تصفیه شیمیایی به غیر از اعضای بدن و یا مایعات بدن، برای همه نوع از پسماندها اعمال می‌گردد. کاربران باید هنگام کار با مواد شیمیایی از لباس‌های محافظ، دستکش و عینک استفاده کنند. مواد شیمیایی مورد استفاده در ضدعفونی ممکن است با توجه به نوع پسماند متفاوت باشد، مانند سفیدکننده، هیپوکلریت سدیم (Sodium hypochlorite) و کلر.
تابش مایکروویو
این روش برای تمامی پسماندها به جز فلزات بزرگ و اجزای بدن موثر است. فرکانس 2450 مگاهرتز با طول موج 12.24 سانتی‌متر اکثر میکروب‌ها را از بین می‌برد. آب موجود در پسماندها گرم شده و بخش عفونی آن‌ها را از بین می‌برد.
اتوکلاو کردن (Autoclaving)
اتوکلاو کردن برای استریل کردن پانسمان‌ها، دستکش‌ها، سرنگ‌ها، ابزارهای خاص، پلیت‌های کشت دور انداخته شده و محیط‌های کشت استفاده می‌شود. پلاستیک‌ها و یا ابزارهای تیز به هیچ وجه نباید در اتوکلاو قرار گیرند. دمای 121 درجه سانتی‌گراد تحت فشار 15 پوند بر اینچ مربع جهت استریل کردن به اندازه کافی مؤثر می باشد!
کپسوله‌سازی (Encapsulation)
این روش جهت دفع ایمن اجسام تیز توصیه می‌گردد. پسماندها در ظرفی ضد سوراخ شدن جمع‌آوری می‌شوند. پس از پر شدن به اندازه سه چهارم، موادی مانند سیمان، فوم پلاستیکی یا خاک رس به آن اضافه شده و پس از خشک شدن، دور ریخته می‌شود.
سوزاندن
سوزاندن برای پسماندهای خطرناکی که قابل استفاده مجدد یا بازیافت نیستند یا در محل دفن پسماند قابل دفع نیستند، انجام می‌شود. دمای بالا و فرآیند اکسیداسیون خشک در زباله‌سوزها، پسماند آلی و قابل احتراق را به پسماند غیر آلی با حجم و وزن کمتر تبدیل می‌کند. خاکستر تولید شده در نهایت در محل دفن بهداشتی دفع می‌شود.
انواع پسماند غیرقابل سوزاندن:
– ظروف تحت فشار
– پلاستیک‌های هالوژنه
– پسماندهای دارای محتوای بالای فلزات سنگین
– پسماند رادیواکتیوی
انواع زباله‌سوزها:
- زباله‌سوز تک محفظه
– پسماندها در دمای 300 تا 400 درجه سانتی‌گراد سوزانده می‌شوند.
– به دلیل دمای پایین ممکن است استریلیزاسیون مناسبی نداشته باشند.
- زباله‌سوز دو محفظه‌ای
– در محفظه اولیه، پسماندها در دمای 800 درجه سانتی‌گراد سوزانده می‌شوند.
– گازهای فرار در محفظه دوم در دمای حدود 1000 درجه سانتی‌گراد سوزانده می‌شوند.
- زباله‌سوز پیرولیتیک (Pyrolytic)
– ترکیب بی‌هوازی پسماندها در دمای 900 تا 1200 درجه سانتی‌گراد.
– پسماندها به مایعات و گازهای قابل احتراق تبدیل می‌شوند.
– دارای نرخ بازیافت انرژی بالا و آلودگی کمتر.
4.کوره دوار
– پیرولیز پسماندها با استفاده از کوره دوار انجام می‌شود.
– فیلترهای پارچه‌ای در دودکش‌های محفظه زباله‌سوز تعبیه می‌شوند تا انتشار گازهای سمی مانند دیوکسین‌ها و فوران‌ها را به حداقل برسانند.
- فناوری پلاسما (Plasma)
– استفاده از ابر گازی تولید شده به وسیله یونیزه کردن یک گاز بی‌اثر.
– تولید دمای بالا تا 3000 درجه سانتی‌گراد که عوامل بیماری‌زا را از بین می‌برد.
– فاقد محصول مضر، کاهش حجم نهایی، و بازیافت انرژی گرمایی.
مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی
دفع پسماند:
دفن زباله
– قدیمی‌ترین روش دفع پسماند.
– مشکل نفوذ مواد سمی به منابع آب و خاک.
– باید از دفن رو باز اجتناب شود.
محل دفن بهداشتی
– دارای سیستم ضد نشت با خاک رس و پلی‌اتیلن با چگالی بالا.
– مجهز به سیستم جمع‌آوری گاز و خطوط لوله خروجی.
– نیاز به ضدعفونی و کاهش حجم پسماند قبل از دفن.
مدیریت صحیح پسماند:
– نیاز به برنامه‌ریزی، بودجه و اجرای خوب و تعهد در سطح سیاستی.
– فن‌آوری‌های تبدیل ممکن است بر روی قطعات پلاستیکی، پنبه، کاغذ و غیره اعمال شود.
– همکاری بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها با شهرداری‌های محلی و آژانس‌های بین‌المللی برای مدیریت پسماند ضروری است.
این رویکردهای جامع در مدیریت پسماند نه تنها به حفاظت از سلامت عمومی کمک می‌کند بلکه به حفظ و بهبود کیفیت محیط زیست نیز منجر می‌شود.
با راشا زیست همراه باشید…
